ไม้เท้าและอุปกรณ์ค้ำ (Canes & Crutches) คืออะไร? วิธีเลือกใช้อุปกรณ์ช่วยเดินให้เหมาะสม

ไม้เท้าและอุปกรณ์ค้ำ (Canes & Crutches) เป็นอุปกรณ์ช่วยเดินที่ออกแบบมาเพื่อเพิ่มความมั่นคงและทุ่นแรงในการเคลื่อนไหว โดยไม้ค้ำยัน (Crutches) เหมาะกับผู้ป่วยที่ต้องพยุงน้ำหนักมากและมีกำลังแขนแข็งแรง ส่วนไม้เท้า (Cane/Walker Stick) เหมาะสำหรับผู้สูงอายุหรือผู้ที่มีปัญหาปวดเข่า ปวดสะโพก หรืออ่อนแรงบางส่วน การเลือกใช้อุปกรณ์ควรพิจารณาจากความสามารถในการช่วยเหลือตนเอง สภาพร่างกาย และสิ่งแวดล้อม เพื่อให้การใช้งานปลอดภัยและช่วยเพิ่มคุณภาพชีวิตของผู้ใช้มากที่สุด

     ไม้เท้าและอุปกรณ์ค้ำ (Canes&Crutches)  ไม้ค้ำยัน (Crutches) คือ อุปกรณ์ช่วยเดินที่ต้องถือด้วยมือทั้ง 2 ข้าง ดังนั้นผู้ที่จะใช้ไม้ค้ำยันต้องใช้พลังงานค่อนข้างมาก จึงเหมาะกับผู้ป่วยที่มีกำลังแขนที่ดีทั้ง 2 ข้าง และไม่มีโรคประจำตัวที่ส่งผลให้เกิดอาการเหนื่อยง่าย  ไม้เท้า (Canes/Walker Stick) คือ อุปกรณ์ช่วยเดินที่ช่วยรับน้ำหนักตัวบางส่วน และช่วยเพิ่มความมั่นคงในการเคลื่อนไหว เหมาะที่จะใช้กับผู้สูงอายุหรือผู้ป่วยที่มีอาการปวดเข่าหรือปวดสะโพก ผู้ที่มีปัญหาการอ่อนแรงโดยเฉพาะผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง แต่ไม่เหมาะกับผู้ป่วยที่มีปัญหาเรื่องกระดูกหัก เนื่องจากช่วยรองรับน้ำหนักตัวได้ไม่เพียงพอควรใช้เป็นไม้ค้ำยันแทน

 

ข้อแนะนำการเลือกใช้ไม้เท้าและอุปกรณ์ค้ำ 

  การเลือกอุปกรณ์ช่วยเดิน สิ่งที่ควรพิจารณาข้อแรก คือ ความสามารถในการช่วยเหลือตนเองของผู้ป่วย และสูงอายุ

☀ ไม้เท้า (Cane/Walker Stick) : เหมาะกับผู้ป่วย หรือผู้สูงอายุยังสามารถเดินได้ด้วยตนเองอยู่บ้าง หรือมีปัญหาในการเดินชั่วคราว เช่น ผู้ป่วยขาหัก ขาพลิก การใช้ไม้เท้าจะช่วยในเรื่องของการทุ่นแรง และช่วยพยุงเดิน ทรงตัวขณะเดิน
☀ รถเข็นช่วยเดิน (Wheeled walker/Rollator) : เหมาะกับผู้สูงอายุที่ไม่มีแรงพอจะเดินเองได้ และใช้ไม้เท้าไม่สะดวก
☀ รถเข็นวีลแชร์ (Wheelchair) : เหมาะกับผู้สูงอายุที่ไม่สามารถเดินเองได้ แต่ในบางกรณีผู้สูงอายุที่ยังเดินได้ก็ใช้รถเข็นวีลแชร์เพื่อความสะดวกในการเดินทาง

นอกจากนี้ควรคำนึงถึงลักษณะความผิดปกติ ระดับการรับรู้ สมรรถภาพทางกาย สภาวะแวดล้อม ความสามารถในการตัดสินใจ การมองเห็น และความแข็งแรงของร่างกายส่วนบน

 

 

 

ใช้ไม้เท้าและอุปกรณ์ค้ำ เลือกอย่างไรดีนะ

 

☀ ไม้เท้า (Cane/Walker Stick) คือ อุปกรณ์ช่วยเดินที่ช่วยรับน้ำหนักตัวบางส่วน และช่วยเพิ่มความมั่นคงในการเคลื่อนไหว เหมาะที่จะใช้กับผู้สูงอายุหรือผู้ป่วยที่มีอาการปวดเข่าหรือปวดสะโพก ผู้ที่มีปัญหาการอ่อนแรงโดยเฉพาะผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง แต่ไม่เหมาะกับผู้ป่วยที่มีปัญหาเรื่องกระดูกหัก เนื่องจากช่วยรองรับน้ำหนักตัวได้ไม่เพียงพอควรใช้เป็นไม้ค้ำยันแทน

☀ ไม้ค้ำยัน (Crutches) คือ อุปกรณ์ช่วยเดินที่ต้องถือด้วยมือทั้ง 2 ข้าง ดังนั้นผู้ที่จะใช้ไม้ค้ำยันต้องใช้พลังงานค่อนข้างมาก จึงเหมาะกับผู้ป่วยที่มีกำลังแขนที่ดีทั้ง 2 ข้าง และไม่มีโรคประจำตัวที่ส่งผลให้เกิดอาการเหนื่อยง่าย

 

ประเภทของไม้เท้า และไม้ค้ำยัน มีดังนี้ 

 

1.) ไม้เท้ารูปตัวที (T)

  เป็นไม้เท้าแบบมาตรฐาน ลักษณะฐานเป็นแบบขาเดียว ใช้พื้นที่ในการเดินน้อย นิยมใช้ในผู้สูงอายุทั่วไป มีทั้งแบบธรรมดา ปรับระดับความสูงได้ หรือพับได้ ใช้เพื่อช่วยเพิ่มความสามารถในการควบคุมการทรงท่า แต่ลักษณะของที่จับของไม้เท้าประเภทนี้ ทำให้การลงน้ำหนักผ่านแขนไม่อยู่ในแนวของไม้เท้า จึงไม่เหมาะที่จะใช้ในผู้ที่ต้องการใช้แขนช่วยรับน้ำหนักตัวแทนขา

2.) ไม้เท้า 3 ขา / ไม้เท้า 4 ขา (Tripod Cane / Quad Cane)

  เป็นไม้เท้าที่มีขาตั้งแยกเป็น 3-4 ขา ฐานรับน้ำหนักกว้างขึ้นช่วยให้ผู้ใช้สามารถลงน้ำหนักที่แขนได้มากขึ้นจึงมีความมั่นคงมากกว่าไม้เท้ารูปตัวที ผู้ใช้สามารถปล่อยมือจากไม้เท้า เพื่อหยิบจับสิ่งของโดยที่ไม้เท้ายังตั้งอยู่ได้ แต่มีข้อจำกัดเพราะเหมาะกับการใช้บนพื้นราบ และฐานที่กว้างขึ้นอาจมีผลทำให้ไม้เท้ามีน้ำหนักมากขึ้นและไม่คล่องตัวเท่ากับไม้เท้าแบบรูปตัวที

3.) ไม้ค้ำยันรักแร้ (Axillary crutches)

  เป็นไม้เท้าที่ค้ำใต้รักแร้ ต้องใช้เป็นคู่ สามารถรองรับน้ำหนักได้ถึง 80% ใช้พลังงานในการเดินมากพอสมควร และใช้พื้นที่ในการเดินมาก หากไม้ค้ำยันมีความสูงมากเกินไป อาจกดทับเส้นประสาทที่อยู่บริเวณรักแร้ได้

4.) ไม้ค้ำยันศอก (Lofstrand crutches / Forearm crutches)

  มีมือจับและที่ค้ำศอกเพื่อรับน้ำหนักตัว ใช้ในผู้ที่ไม่มีแรงมากพอจะจับไม้เท้าให้แน่นจึงใช้แขนช่วยพยุงตัว สามารถปล่อยมือเพื่อทำกิจกรรมอื่นๆได้โดยที่ไม้ไม่ล้ม เหมาะกับผู้ที่สามารถทรงตัวได้ค่อนข้างดีเพราะมีรูปร่างและขนาดเล็กกว่าไม้ค้ำยันรักแร้จึงรองรับน้ำหนักได้เพียง 40-50%

5.) ไม้เท้าหัดเดิน / วอร์คเกอร์แบบไม่มีล้อ (Walker)

  ไม้เท้าแบบ 4 ขา คล้ายเก้าอี้ มีมือจับ 2 ตำแหน่ง ใช้เป็นอุปกรณ์ช่วยเดินหรือยืน มีความมั่นคงมากที่สุด เนื่องจากมีฐานการรองรับน้ำหนักที่กว้าง น้ำหนักเบาและเดินได้ง่าย เหมาะกับผู้สูงอายุ หรือผู้ที่มีปัญหาการทรงตัวไม่ดี ข้อเสียของ Walker คือ มีขนาดใหญ่เทอะทะ การเดินไม่เป็นไปตามปกติ เนื่องจากแขนไม่ได้มีการแกว่ง และไม่สามารถขึ้นลงบันไดได้

 

 

วิธีการเลือกไม้เท้าและอุปกรณ์ค้ำที่เหมาะสม 

 

• ☀ มือจับ ควรมีขนาดที่พอเหมาะ เมื่อจับแล้วรู้สึกกระชับ ไม่ลื่น มียางหุ้มส่วนที่สัมผัสพื้นเพื่อกันลื่น ซึ่งถ้าใช้ไปนานๆจุกยางอาจสึกมาก ก็ควรจะเปลี่ยนใหม่

 

• ☀ ความสูง ไม้เท้า : เมื่อผู้ใช้งานจับไม้เท้า มือจับควรอยู่ระดับเดียวกับปุ่มกระดูกข้างสะโพก greater trochanter เมื่อจับที่มือจับแล้ว ข้อศอกควรงอประมาณ 20-30 องศา

การใช้ไม้เท้าที่ความสูงไม่เหมาะสม จะทำให้เหนื่อยกว่าเดิม และมีโอกาสเกิดอุบัติเหตุมากขึ้น

 

• ☀ ไม้ค้ำรักแร้ : เมื่อผู้ใช้งานยืนตรงระดับความสูงของไม้ค้ำยันควรอยู่ใต้รักแร้ 2-3 นิ้ว มือจับอยู่ในระดับที่ข้อศอกงอ 20-30 องศา หรือบริเวณที่รองรักแร้ควรสูงน้อยกว่าผู้ป่วย 40 เซนติเมตร

 

• ☀ วอร์คเกอร์ : เมื่อผู้ใช้งานยืนตรงมือจับของ walker ควรอยู่ระดับเดียวกับปุ่มกระดูกข้างสะโพกข้อศอกควรงอประมาณ 20-30 องศา