การดูแลผู้สูงอายุ มีความสำคัญอย่างมากเพราะเมื่ออายุมากขึ้น ร่างกายย่อมเสื่อมถอยและเสี่ยงต่อโรคเรื้อรัง เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ หรือภาวะสมองเสื่อม ผู้สูงอายุบางรายอาจกลายเป็นผู้ป่วยติดเตียงหรือต้องพึ่งพาผู้อื่นมากขึ้น นอกจากนี้ยังมีความเสี่ยงต่ออุบัติเหตุจากการหกล้มและการเคลื่อนไหวที่ไม่คล่องตัว การมีผู้ดูแลที่เข้าใจและใส่ใจจึงเป็นปัจจัยสำคัญที่จะช่วยส่งเสริมสุขภาพ กายใจ และคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุได้ดียิ่งขึ้น

 

ทำไมการดูแลผู้สูงอายุจึงสาคัญ?

 

   เมื่ออายุมากขึ้น กลุ่มผู้สูงอายุส่วนใหญ่จะมีความเสื่อมของร่างกายตามวัย เคลื่อนไว้ได้ช้าลง ทำกิจกรรมต่างๆในชีวิตประจาวันได้ยากขึ้นและมีโรคเรื้อรังที่ต้องการการดูแล เช่น เบาหวาน, ความดันโลหิตสูง, โรคหัวใจและหลอดเลือด, โรคกระดูกพรุน, โรคมะเร็ง, ภาวะสมองเสื่อม/อัลไซเมอร์ เป็นต้น ซึ่งบางโรคอาจส่งผลให้เป็นผู้ป่วยติดเตียงได้ หากไม่ได้รับการดูแลที่ดี (สาหรับการดูแลผู้ป่วยติดเตียงสามารถอ่านได้ จากบทความในหัวข้อนอนติดเตียง) นอกจากนี้ยังต้องระวังในเรื่องของอุบัติเหตุที่อาจเกิดขึ้นได้ เช่น การสะดุด พลัดตก หกล้ม ซึ่งพบได้บ่อยในผู้สูงอายุ บุคคลในครอบครัวหรือผู้ดูแลจึงมีความสาคัญอย่างมากในการดูแลผู้สูงอายุและควรมีความรู้ที่ถูกต้องในการดูแลเช่นกัน

 

 หลักการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุตามหลัก 5 อ.

 

• ▶ อ. อาหาร รับประทานอาหารที่ปรุงสุกเลี่ยงอาหารเค็มจัด หวานจัด เปรี้ยวจัด เลี่ยงอาหารที่มีโซเดียมและไขมันอิ่มตัวสูง ควรรับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ เน้นอาหารที่มีโปรตีนเพื่อสร้างเสริมระบบภูมิคุ้มกันและดูแลสุขภาพช่องปากและฟันให้สะอาดและดีอยู่เสมอ ควรพบทันตแพทย์ทุก 3 6 เดือน

• ▶ อ. ออกกาลังกาย เน้นการออกกาลังกายเบาๆทุกสัดส่วน เหมาะสมกับโรคและสมรรถภาพของผู้สูงอายุ เช่น การยืดเส้นยืดสาย การเดินเร็ว การปั่นจักรยาน การว่ายน้าหรือการเดินแกว่งแขวน เป็นต้น โดยทาครั้งละ 30 60 นาที อย่างน้อย 5 วันต่อสัปดาห์

• ▶ อ. อารมณ์ ดูแลสภาวะทางอารมณ์และจิตใจให้ดีอยู่เสมอ ประกอบด้วยหลายองค์ประกอบ

   ★ ไม่รับข่าวสารเชิงลบมากไปเพราะอาจทาให้เกิดภาวะเครียดสะสมและสุขภาพแย่ลง

   ★ เป็นที่ปรึกษาและรับฟังปัญหา

   ★ ทากิจกรรมร่วมกัน ซึ่งเป็นกิจกรรมที่ผู้สูงอายุชอบและถนัด เช่น การทาอาหาร เล่นดนตรี วาดรูป อ่านหนังสือ ดูโทรทัศน์ ปลูกต้นไม้ เป็นต้น

   ★ ชวนพูดคุยในเรื่องสัพเพเหระทุกๆวัน เพื่อผ่อนคลายความเครียด

   ★ ใช้เทคนิคขจัดความเครียด เช่น การฝึกหายใจคลายเครียด การผ่อนคลายกล้ามเนื้อ การนวดคลายเครียดด้วยตนเอง

   ★ หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่และแอลกอฮอล์

   ★ หากพบว่ามีความผิดปกติด้านอารมณ์ หงุดหงิด ฉุนเฉียว โกรธง่าย สมาธิไม่ดี มีความคิดในแง่ลบ แนะนาให้โทรปรึกษาสายด่วนกรมสุขภาพจิต 1323

• ▶ อ. อดิเรก สร้างสรรค์งานอดิเรก เพิ่มพูนคุณค่า เกื้อกูลสังคม หากิจกรรมงานอดิเรกที่ชอบ ทาแล้วเพลิดเพลิน และมีคุณค่าทางจิตใจ

• ▶ อ. อนามัย สร้างอนามัย สร้างเสริมพฤติกรรมสุขภาพที่ดีและรักษาสุขภาพ ปฎิบัติตนให้ถูกสุขลักษณะ ควรตรวจสุขภาพอย่างน้อยปีละครั้ง ดูแลสุขภาพช่องปากและฟัน งด ละ เลิกอบายมุข บุหรี่ เหล้า ของมึนเมาและสารเสพติด

 

วิธีจัดสภาพแวดล้อมให้ผู้สูงอายุ

 

   สภาพแวดล้อมนับเป็นปัจจัยสาคัญอีกอย่างที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ สภาพแวดล้อมที่ดีย่อมก่อให้เกิดความปลอดภัยและเอื้อต่อการมีสุขภาพดีแก่ผู้อยู่อาศัย วิธีจัดสภาพแวดล้อมให้ผู้สูงอายุควรปฏิบัติ ดังนี้

 1. จัดบ้านให้ปลอดภัย

   ★ ติดเครื่องส่งเสียงหรือสัญญาณกันขโมยและอุปกรณ์ตรวจจับควันไฟไว้ตามทางเดิน ห้องนั่งเล่นและห้องครัว ในกรณีที่ผู้สูงอายุต้องอยู่ตามลาพังบ่อย ๆ

   ★ เลือกวัสดุสาหรับปูพื้นในห้องน้าที่ไม่ทาให้ลื่นง่ายและควรทาราวจับไว้ เพื่อช่วยให้ผู้สูงอายุเดินได้สะดวกขึ้นและไม่หกล้ม

   ★ เก็บของให้เป็นระเบียบ ไม่ทิ้งไว้ตามทางเดินหรือบันได

   ★ ติดตั้งโคมไฟที่เปิดอัตโนมัติตอนกลางคืน เพื่อให้ผู้สูงอายุมองเห็นทางตอนกลางคืนและไปเข้าห้องน้าหรือขึ้นลงบันไดได้สะดวก

   ★ ม้วนสายไฟเก็บให้เรียบร้อย รวมทั้งตรวจสอบความชารุดของเต้าเสียบและสายไฟอย่างสม่าเสมอ

   ★ ให้ผู้สูงอายุสวมรองเท้าสาหรับใส่เดินภายในบ้าน ไม่ควรให้สวมถุงเท้าเดินหรือเดินเท้าเปล่า

   ★ เสื้อผ้าที่ผู้สูงอายุสวมใส่ควรรัดกุม ไม่รุ่มร่าม เพื่อป้องกันเดินสะดุดหกล้ม

 2. ป้องกันอุบัติเหตุหกล้ม

   ★ ดูแลสุขภาพโดยรวมของผู้สูงอายุอย่างใกล้ชิด

   ★ จัดบ้านให้เป็นระเบียบเพื่อเพิ่มความปลอดภัยให้แก่ผู้สูงอายุ

   ★ หมั่นตรวจดูความเรียบร้อยบริเวณบันได รวมทั้งภายในและรอบๆ บ้าน

   ★ ติดตั้งโคมไฟตามทางเดิน เพื่อให้มองเห็นเวลาเดินออกมาตอนกลางคืน

   ★ พาผู้สูงอายุเข้ารับวัคซีนป้องกันโรคและจัดยารักษาปัญหาสุขภาพต่าง ๆ ตามแพทย์แนะนาอย่างเคร่งครัด

   ★ พาไปตรวจสุขภาพประจาปีและตรวจการมองเห็นและการได้ยิน

 

อุปกรณ์ที่ช่วยดูแลผู้สูงอายุ สำหรับการดูแลผู้สูงอายุ ผู้ดูแลต้องมีความเอาใจใส่ ทุ่มเท อดทนและเสียสละเป็นอย่างยิ่งใน

การดูแลผู้ป่วยทั้งสุขภาพกายและสุขภาพจิต ซึ่งอาจทำให้ผู้ดูแลมีอาการเหนื่อยล้า จึงควรมีอุปกรณ์เสริมที่สามารถช่วยอำนวย

ความสะดวกในการดูแลผู้สูงอายุ เพื่อความปลอดภัยและช่วยผ่อนแรงของผู้ดูแลได้

•    ผู้ป่วยที่ต้องการความช่วยเหลือระตับ 1-2 เช่น การเดิน และการขับถ่าย อุปกรณ์ที่ช่วยในการอำนวยความสะดวก ควรเสริมอุปกรณ์จำพวกราวจับช่วยในการพยุงตัวของผู้ป่วย ไม้เท้าช่วยเดิน เก้าอี้อาบน้ำ

•    ผู้ป่วยที่ต้องการความช่วยเหลือระดับ 3 ซึ่งผู้ป่วยในระดับนี้ต้องการความช่วยเหลือเกือบทุกอย่าง เช่น การอาบน้ำ แต่งตัว ขับถ่าย เดินและการนั่งรถข็น สำหรับอุปกรณ์ที่ช่วยในการอำนวยความสะดวกประกอบด้วย เก้าอี้อาบน้ำ เก้าอี้นั่งถ่าย รถเข็นผู้ป่วย เตียงนอนที่มีเสาดึงตัวช่วยในการลุกจากเตียง

•    ผู้ป่วยที่ต้องการความช่วยเหลือระดับ 4 ซึ่งผู้ป่วยในระดับนี้ต้องการการช่วยเหลือทุกอย่าง ไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองไต้ เช่น การขยับและพลิกตัวเพื่อป้องกันแผลกตทับ แต่งตัว กินอาหาร การแปรงฟัน ขับถ่ายและการนั่งรถเข็น โดยส่วนใหญ่จะเป็นผู้ป่วยติดเตียง อัมพาต โคม่ (Coma) สำหรับอุปกรณ์ที่ช่วยในการอำนวยความสะดวกประกอบด้วย เตียงนอนที่มีราวข้างเตียงและสามารถปรับระดับหรือเตียงไฟฟ้ที่นอนโฟมป้องกันแผลกดทับ รถเข็นผู้ป่วย กระโถนสำหรับผู้ป่วย รถเข็นอาบน้ำและนั่งถ่าย กระบอกใส่ปัสสาวะ